Alfons Kühn

1879–1944

Prezes SEP w latach 1933–1934 oraz 1935–1936

 

Alfons Kühn urodził się 14 lutego 1879 r. w Przejmach, powiat Przasnysz na Mazowszu jako syn Edmunda i Zofii z Erlickich. W 1896 r. ukończył w Warszawie szkołę realną.  W czasach szkolnych był aktywnym członkiem tajnych polskich organizacji niepodległościowych.

W 1903 r. ukończył Wydział Elektrotechniczny w Politechnice w Darmstadt (niem. Technische Universität Darmstadt) . Tam też działał w polskich organizacjach studenckich m.in.: Polskiej Czytelni Akademickiej,  Związku Zagranicznych Socjalistów Polskich (pod pseudonimem „Sierakowski”) i Polskiej Partii Socjalistycznej (pod pseudonimem „Wiesław”).

W 1903 r. zaczął pracować w warszawskim magistracie w wydziale budownictwa i wkrótce został jego naczelnikiem. W 1915 r. był komisarzem transportowym Rady Obrony Stolicy, a podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. działał jako komisarz transportowy Rady Obrony Stolicy.

W latach 1918-1933 był dyrektorem Warszawskich Tramwajów. Przyczynił się on wówczas znacznie do rozbudowy sieci i taboru tramwajowego.

W latach 1928-1932 zajmował stanowisko ministrem komunikacji i jednocześnie (w okresie roku 1932) ministrem robót publicznych. Na tym stanowisku wydatnie przyczynił się do budowy magistrali węglowej Śląsk-Gdynia, która odegrała wielką rolę w zwiększeniu eksportu polskiego węgla i obrotów nowo powstałego portu gdyńskiego. Pod jego kierownictwem usprawniono przewozy towarowe, zmodernizowano tabor i sieć szlaków kolejowych. Od 1929 r. zaczęto budować polskie wagony osobowe o konstrukcji metalowej, zastosowano wymianę podwozi wagonów szerokotorowych na normalne w miejscach zmiany szerokości torów (niektóre linie kolejowe na terenie byłego zaboru rosyjskim miały wciąż szeroki rozstaw torów). Od 1931 r. Polska Fabryka Lokomotyw w Chrzanowie rozpoczęła seryjną produkcję nowego typu parowozu pospiesznego, który zdobył złoty medal na Powszechnej Wystawie Krajowej w 1930 r. w Poznaniu.

 

Minister komunikacji Alfons Kühn (w środku z laską i w okularach) w otoczeniu witających go po powrocie z Paryża wyższych urzędników Ministerstwa Komunikacji na peronie Dworca Głównego w Warszawie. 25 kwietnia 1932 r. (fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe).

 

Jesienią 1932 r. Alfons Kühn powrócił na stanowisko dyrektora Warszawskich Tramwajów Miejskich i funkcję tę pełnił do końca 1933 r. W tym czasie zaistniał spór między Zarządem Miasta Warszawy a koncesjonariuszem Elektrowni Warszawskiej na Powiślu – francuską spółką Compagnie d’Eléctricité de Varsovie z siedzibą w Paryżu, która nie wywiązywała się z umowy koncesyjnej  w zakresie rozbudowy elektrowni i budowy sieci elektrycznej w Warszawie, a jednocześnie nadmiernie podnosiła ceny energii elektrycznej. Na początku 1934 r. Sąd ustanowił zarząd komisaryczny miasta nad elektrownią. Ówczesny prezydent Warszawy powołał zarząd komisaryczny pod przewodnictwem Alfonsa Kühn.

W 1936 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uznał umowę koncesyjną za rozwiązaną z winy Spółki i nakazał przekazanie miastu elektrowni wraz z elektryczną siecią rozdzielczą. Wówczas Alfons Kühn został jej dyrektorem naczelnym. W czasie jego pracy na tym stanowisku moc zainstalowana elektrowni wzrosła z 57,9 (w 1934 r.) do 82 MW (w 1938 r.) i 115 MW (w 1942 r), średnia cena sprzedaży energii zmalała z 47,7 do 19,81 gr/kWh (w 1938 r.). Nowe inwestycje, finansowane tylko ze sprzedaży energii, wyniosły 40 milionów złotych, a ponadto do kasy miejskiej przekazano 4 miliony złotych zysku (do 1938 r.).

Elektrownia Warszawska – wnętrze hali maszyn

 

W czasie oblężenia Warszawy w 1939 r. elektrownia została zbombardowana i unieruchomiona w dniu 23 września. Załoga, pod kierownictwem  Alfonsa Kühna natychmiast przystąpiła do naprawy uszkodzeń. Po wkroczeniu wojsk okupacyjnych władze niemieckie przysłały nawet do pomocy specjalistów z firmy Siemens, którzy niestety kilku dniach zostali wcieleni do Wehrmachtu. Elektrownia została ponownie uruchomiona 4 października 1939 r. Na początku okupacji Alfons Kühn pozostał dyrektorem naczelnym elektrowni. Na swoich stanowiskach pozostali również inni pracownicy.

Alfons Kühn potrafił porozumieć się z władzami Generalnego Gubernatorstwa, w szczególności w sprawach ochrony pracowników elektrowni przed wywózką do Niemiec. Umiejętnie zatrudniał członków ruchu oporu na fikcyjnych stanowiskach. Jednak przede wszystkim konsekwentnie kontynuował dalszą rozbudowę elektrowni według planów przygotowanych jeszcze w  1936 r. W efekcie w elektrowni został uruchomiony kocioł 34 i turbozespół 11 o największej mocy 32 MW. W 1942 r. zakończył pracę w Elektrowni Warszawskiej i przeszedł na emeryturę.

Alfons Kühn był wybitnym działaczem gospodarczym i społecznym o szerokich horyzontach myślowych i trafnym przewidywaniu biegu wydarzeń. Już w 1907 r. rozpoczął swoją działalność w organizacjach stowarzyszeniowych elektrotechników. W latach 1907-1914 był członkiem Zarządu Koła Elektrotechników przy Stowarzyszeniu Techników w Warszawie. Wziął udział w VI. Zjeździe Techników Polskich w 1912 r. w Krakowie, pełniąc funkcje wiceprezesa obrad II. sesji Zjazdu Elektrotechników. W 1912 r. został wybrany do Komisji Elektryfikacyjnej do udzielania informacji o budowie i eksploatacji elektrowni samorządowych. W 1914 r. brał udział w pracach Komisji Słownictwa. W 1915 r. był członkiem grupy przygotowującej dla przyszłych władz Niepodległej Polski materiały o przemyśle elektrotechnicznym na ziemiach polskich oraz wykaz elektrotechników – Polaków. W 1915 r. współdziałał przy tworzeniu Politechniki Warszawskiej. W latach 1917-1925 prowadził wykłady na temat przedsiębiorstw komunalnych w Wyższej Szkole Handlowej (późniejszej Szkole Głównej Handlowej). W 1916 r. Komisja Elektryfikacyjna opracowała statystykę elektrowni na ziemiach polskich i zaczęła zbierać materiały dotyczące przyszłej elektryfikacji Polski. W 1917 r. Alfons Kühn był inicjatorem i przewodniczącym komitetu organizacyjnego Nadzwyczajnego Zjazdu Techników Polskich w Warszawie. Po jego odczycie na temat elektryfikacji kraju uchwalono utworzenie Krajowego Urzędu Elektryfikacyjnego.

W 1919 r. wziął udział w Założycielskim Zjeździe SEP jako delegat Magistratu M. Warszawy i został członkiem Komitetu Redakcyjnego „Przeglądu Elektrotechnicznego”. W latach 1930-1935 był posłem do Sejmu RP III. kadencji.

Pałac Kronenberga – przedwojenna siedziba Stowarzyszenia Elektryków Polskich

 

W kadencjach 1933 r. i 1935 r. pełnił funkcję prezesa Stowarzyszenia Elektryków Polskich, a w 1934 r. i 1936 r. I wiceprezesa. W tym czasie nastąpił dynamiczny rozwój SEP. W 1933 r. uruchomione zostało Biuro Znaku Przepisowego, utworzono dwunasty Oddział SEP na Wołyniu z siedzibą w Łucku. Powstało szereg nowych komisji: wojskowa, wydawnicza i biblioteczna. Przyłączono do SEP Samodzielną Organizację Gospodarki Świetlnej, która stała się z czasem Biurem Oświetleniowym SEP. Zorganizowano Centralną Bibliotekę Elektrotechniczną na bazie ofiarowanej przez Oddział Warszawski biblioteki liczącej około 2000 tomów. W 1934 r. przeniesiono biura SEP do nowego, obszernego lokalu w pałacu Kronenberga, gdzie urządzono m.in. laboratorium Biura Znaku Przepisowego SEP. W 1934 r. odbyło się w Krakowie Walne Zgromadzenie SEP połączone z wystawą elektrotechniczną, której otwarcia dokonał prezydent RP Ignacy Mościcki. Z inicjatywy SEP utworzono w 1935 r. pod przewodnictwem prezesa SEP międzyorganizacyjny Fundusz Stypendialny Polskiej Elektrotechniki im. Józefa Piłsudskiego. W tymże roku nastąpił poważny wzrost wydawnictw SEP, ukazało się 17 nowych prac i przepisów.

Alfons Kühn pełnił inne ważne funkcje społeczne. Był prezesem: Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża, Związku Polskich Zrzeszeń Technicznych, Związku Przedsiębiorstw Komunikacyjnych, Zarządu Związków Przedsiębiorstw Tramwajowych i Kolei Dojazdowych w Polsce (od 1927 r. Związku Przedsiębiorstw Komunalnych), które już 1923 r. rozważało sprawę budowy metra w Warszawie, członkiem zarządu Międzynarodowego Związku Tramwajów i Kolei Dojazdowych w Brukseli, członkiem Rady Głównej Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP) i wielu innych.

Był wybitnym organizatorem na każdym polu swej działalności zawodowej i społecznej, której oddawał się z wielkim zaangażowaniem. Jest uważany za jednego z najbardziej czynnych członków SEP, do którego wniósł swe olbrzymie doświadczenie techniczne i administracyjne.

Był odznaczony: Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Niepodległości, Orderami: Korony Włoskiej I kl., Korony Belgijskiej I kl., Trzech Gwiazd Łotewskich I kl., Oficerskim Francuskiej Legii Honorowej II kl.

Zmarł 27 stycznia 1944 r. i pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

 

Opracował: Zbigniew Białkiewicz

 

Materiał został pierwotnie opublikowany w „Spektrum” nr 7-8 z 2002 r.

Uzupełnienia i redakcja dla potrzeb publikacji internetowej: Zbigniew Filinger, członek Centralnej Komisji Historycznej SEP, przewodniczący Komisji Historycznej Oddziału Warszawskiego SEP , październik 2018 r.

 

Źródła:

• Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919-1959, WCT NOT, 1959 r.
• Historia Elektryki Polskiej, tom 1, WNT, 1976 r.
• Polski słownik biograficzny, tom XIV, Wrocław, Kraków 1976.
• Słownik biograficzny techników polskich, zeszyt 12, 2001.
• Przegląd elektrotechniczny, rocznik 1934 nr 13, rocznik 1939 nr 12, 1969 nr 20.