Newsletter Tydzień w SEP

W dniu 8 VII 1924 r zmarł Roman DZIEŚLEWSKI (1863-1924), pierwszy polski profesor elektrotechniki, twórca nauczania elektrotechniki na poziomie akademickim w języku polskim. Autor polskiego, akademickiego podręcznika elektrycznego oraz twórca pierwszego polskiego uczelnianego laboratorium elektrotechnicznego. Organizator pierwszego Oddziału Elektrotechnicznego kształcącego inżynierów elektryków. Jeden z pierwszych twórców polskiego słownictwa elektrotechnicznego. Wybitny działacz społeczny i samorządowy.

Urodził się 18 I 1863 r. w Tarnowie. Był jednym z 3 synów Leona i Gabrieli z Morawskich. W 1878 r., wieku 15 lat ukończył z odznaczeniem szkolę realną w Jarosławiu, następnie studiował na Wydziale Budowy Machin Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Dyplom inżyniera, z odznaczeniem, uzyskał w 1883 r. mając 20 lat. W latach 1882–1883 był asystentem Katedry Geodezji, jednocześnie odbywał praktykę w przedsiębiorstwie budowlanym we Lwowie. W 1883 r. otrzymał dwuletnie rządowe stypendium naukowe, w ramach którego uczęszczał na wykłady w Akademii Górniczej w Berlinie i na wykłady z elektrotechniki na Politechnice w Berlinie Charlottenburgu. W Berlinie był asystentem profesora elektrotechniki i mechaniki Adolfa Slaby`ego i brał udział w życiu polskich studentów w Towarzystwie Naukowym Studentów Polaków w Berlinie. Równocześnie pracował jako wolontariusz w fabryce telegrafów G. Wehra w Berlinie, a także w fabryce lokomotyw i maszyn w Winterthur w Szwajcarii. Po powrocie pracował w warsztatach inż. Franciszka Rychnowskiego we Lwowie. W latach 1887–1889 odbył techniczną służbę wojskową w austriackiej marynarce wojennej. Następnie pracował jako inżynier maszynowy i budowlany w Salinach w Wieliczce.

W 1891 r. w Szkole Politechnicznej we Lwowie (od 1870 r. polskojęzycznej) ogłoszono konkurs na stanowisko kierownika Katedry Elektrotechniki. Do konkursu zgłosili się: fizyk, docent Franciszek Dobrzyński, który od 1888 r. wykładał już na uczelni elektrotechnikę oraz Roman Dzieślewski. Po dwóch posiedzeniach i zaciętych dyskusjach Kolegium Profesorów uznało, że więcej nauczy studentów praktyk niż najlepszy teoretyk. W wyniku głosowań 27 IX 1891 r. Roman Dzieślewski, w wieku 28 lat, został powołany na stanowisko profesora nadzwyczajnego elektrotechniki i kierownika Katedry Elektrotechniki (nominacje polskich profesorów elektryków na Politechnice Warszawskiej możliwe były dopiero w 1919 r.). Został on pierwszym polskim profesorem elektrotechniki na ziemiach Polski w czasie kiedy na świecie nastąpił szybki rozwój elektrotechniki prądu przemiennego. Prof. Dzieślewski zorganizował doskonałe (jak na ówczesne warunki) laboratorium elektrotechniczne i zwiększał stopniowo ilości godzin wykładów oraz ich zakres. W 1892 r. obejmowały one: elektrotechnikę ogólną, maszyny elektryczne, transformatory, oświetlenie elektryczne oraz pomiary elektrotechniczne. Później wprowadził wykład: budowa elektrowni. Był znakomitym pedagogiem i bardzo dobrym wykładowcą. Dnia 18 VIII 1895 r. otrzymał nominację na profesora zwyczajnego. Był autorem podręcznika akademickiego Encyklopedia elektrotechniki, podług wykładów prof. R. Dzieślewskiego, który był wydawany we Lwowie przez studentów, jak np. w 1895 r opracowany przez Klemensa Weina oraz w1898/99 wydany przez W  Januszewskiego i K. Mińskiego. Jego asystentami byli m.in.: Zdzisław Stanecki (1893-1901) oraz przyszli wybitni profesorowie polskich uczelni: Gabriel Sokolnicki (1901-1903), Kazimierz Idaszewski (1903-1904), Michał Broszko (1906-1907), Kazimierz Drewnowski (1907-1914), Wacław Günther (1911-1913).

Pełnił funkcję dziekana Wydziału Budowy Maszyn w latach: 1894-96, 1904-08, oraz prodziekana w latach: 1896-98 i 1908-11. Ponadto w r. 1901/02 sprawował urząd rektora Szkoły Politechnicznej (równocześnie z urzędu był posłem do Sejmu Krajowego) i prorektora w r. 1902/03.W miarę rozwoju elektrotechniki i powiększania zakresu tematyki wykładów doszło do utworzenia w 1906 r. Katedry Elektrotechniki Konstrukcyjnej. Na jej kierownika i profesora zwyczajnego powołano w 1908 r. znanego w świecie specjalistę w dziedzinie maszyn elektrycznych i organizacji pracy Aleksandra Rotherta. Na bazie tych dwóch katedr, z inicjatywy prof. Dzieślewskiego, na Wydziale Budowy Maszyn, w 1911 r. powstał Oddział Elektrotechniczny. Szkoła Politechniczna we Lwowie, w autonomicznej Galicji, była w latach 1870-1915, a więc przez 45 lat, jedyną wyższą uczelnią techniczną, kształcącą w języku polskim i to w okresie intensywnego rozwoju techniki, zwłaszcza elektrotechniki. Dopiero w trakcie I wojny światowej, w 1915 r., powstały warunki by Politechnika Warszawska stała się polską uczelnią.

W okresie 1914-1920 lwowska Szkoła Politechniczna była czynna tylko dorywczo. Od 1914 r., a przynajmniej do 1919 r. mieścił się w niej szpital wojskowy. Po odzyskaniu niepodległości uczelnia została przemianowana w 1921 r. na Politechnikę Lwowską, a wydział zmienił nazwę na Wydział Mechaniczny. Prof. A. Rothert po zakończeniu I wojny światowej nie powrócił do Lwowa, ale prof. Dzieślewski zapewnił Oddziałowi Elektrotechnicznemu znakomitą obsadę: Katedra Pomiarów Elektrotechnicznych z laboratorium – kierownik K. Idaszewski, Katedra Urządzeń Elektrycznych – kierownik G. Sokolnicki. Dla siebie pozostawił Katedrę Elektrotechniki Ogólnej.

Prof. Dzieślewski był też zaangażowanym samorządowcem. W 1892 r. był współautorem studialnego opracowania: Sprawozdanie w sprawie kolei elektrycznej w mieście Lwowie. W 1894 r., w 50 rocznicę utworzenia Szkoły Politechnicznej zorganizowano we Lwowie Pierwszą Wystawę Krajową. Prof. Dzieślewski był członkiem Komitetu Organizacyjnego (sekcja maszynowa i elektrotechniczna). Zaledwie w dwa lata od opracowania studialnego w dniu 31 V 1894 r. we Lwowie pojawił się tramwaj elektryczny. Był to pierwszy tramwaj elektryczny w Austro-Węgrzech, pierwszy na polskich ziemiach zaborowych (z obecnych polskich miast jedynie Wrocław wyprzedził Lwów, ale tylko o jeden rok). Roman Dzieślewski, będąc przez 16 lat członkiem Rady Stołecznego Miasta Lwowa, był referentem różnorodnych spraw technicznych miasta, m.in. dotyczących rzeźni, wodociągów, gazowni i elektrowni. W 1905 r. opublikował w „Słowie Polskim” szereg artykułów na temat udziału, organizacji i stanowiska urzędów technicznych w administracji miasta Lwowa, a w 1910 r. przedstawił dwa projekty reformy Miejskiego Urzędu Budowniczego. W czasie wojny założył w 1915 r. demokratyczny Związek Stałej Delegacji Pracowników Państwowych i był jego prezesem. Utworzona, z jego współudziałem, społeczno-charytatywna organizacja Przystań Pracowników Państwowych była rzecznikiem interesów tych pracowników wobec państwa. Był także współzałożycielem Zakładów Wodociągowych w naftowym Zagłębiu Borysławskim.

Był działaczem społecznym. Od 17 roku życia należał do Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie, a w okresie 1895-96 był jego sekretarzem. W 1900 r. zawiązała się w Towarzystwie grupa elektrotechników z jego udziałem, która rozwinęła ożywioną działalność w dziedzinie słownictwa elektrycznego, uzupełniając Niemiecko-polski słowniczek wyrazów technicznych i terminów naukowych z dziedziny magnetyzmu, elektryczności i elektrotechniki. W 1902 r. zajmowała się redagowaniem wydawnictwa Przepisy dla urządzeń elektrycznych zasilanych z Miejskiego Zakładu Elektrycznego we Lwowie. R Dzieślewski w 1907 r. otrzymał godność członka honorowego Towarzystwa. W 1910 r. odbył się we Lwowie V Zjazd Techników Polskich. Sekcji Elektrotechnicznej Zjazdu przewodniczył prof. Dzieślewski. W okresie 1916-1920 był członkiem Zarządu Towarzystwa. W 1919 r. uczestniczył (z nr 69), jako przedstawiciel Towarzystwa Politechnicznego, w Zjeździe Założycielskim SEP. Jednocześnie był członkiem Koła Lwowskiego SEP. Brał udział w pracach SEP dotyczących terminów z dziedziny elektrotechniki. Przewodniczył także Komisji do spraw Związku Zawodowego Inżynierów Elektryków. Jako członek SEP opracował projekt ustawy o ochronie tytułu inżyniera. Na początku 1924 r. został członkiem utworzonego Polskiego Komitetu Elektrycznego (PKE).

W małżeństwie z Marią Jadwigą Ipohorską-Lenkiewicz (ślub 2 III 1897) miał troje dzieci: Zygmunta Powałę-Dzieślewskiego oficera dypl., Grażynę i Danutę. Zmarł nagle 8 VII 1924, we wsi Kasinów na Polesiu.

Opracowali: Jerzy Hickiewicz i Piotr Rataj,

głównie na podstawie artykułu: Białkiewicz Z. Hickiewicz J., Patron Roku Roman Dzieślewski (1863-1924) [w:] Roczniki PTETiS nr. 2 (20), Poznań, grudzień 2012, str. 5-16.